Kunst in het wild #1: Poor Things, Beyoncé en pimple patches
Over de kunst die overal is, maar je vaak niet ziet
In het dagelijks leven zie je waarschijnlijk veel meer kunsthistorische referenties dan je zelf doorhebt: in reclames, films, mode en op straat. In ‘Kunst in het wild’ laat ik je de verborgen kunst om je heen zien. Hier deel ik mijn laatste observaties uit het dagelijks leven, inclusief gedachten over de mogelijke intenties, boodschappen en geschiedenis die erachter zitten.
In een van mijn eerste colleges Kunstgeschiedenis, van het vak met de zeer inspirerende titel “Christendom”, leerde ik hoe bepaalde beelden door de eeuwen heen continu terug blijven komen. Het werkt eigenlijk hetzelfde als memes: door de jaren heen kan alles eraan veranderd worden, maar de kern, het plaatje of karakter, blijft altijd hetzelfde. Sommige beelden staan in ons collectief geheugen gebeiteld, waardoor je er op allerlei manieren aan kan refereren. We kennen allemaal het beeld van Jezus aan het kruis; als Madonna dat vervolgens doet, weet je precies waar ze het over heeft. Maar ook met minder bekende beelden uit de kunstgeschiedenis gebeurt dit op grote schaal. In deze eerste editie: observaties uit de film Poor Things, het nieuwe album van Beyoncé en de stervormige pimple patches van Starface.
Poor Things
In de film Poor Things (2023) biedt hoofdpersonage Bella Baxter, een vrouw met de geest van een kind maar het lichaam van een volwassene, een verfrissende kijk op de wereld om ons heen. Binnen de waanzinnige visuele wereld waarin dit plaatsvindt, gekenmerkt door prachtige kostuums en decors, voegen twee kunsthistorische referenties mijns inziens een diepere laag toe. Zo deden de extreem lange haren van hoofdpersonage Bella Baxter mij meteen denken aan schilderijen van Maria Magdalena.

Om je geheugen even op te frissen: Maria Magdalena was een belangrijke volgeling van Jezus, aanwezig bij zijn kruisiging, begrafenis en opstanding. Na de dood van Jezus leed ze een kluizenaarsbestaan, en werd ze het onderwerp van vele mythes dat ze een voormalig prostituee zou zijn. Dit wordt nu vaak gezien als een lastercampagne van de kerk, iets wat op grote schaal gebeurde en gezien werd als machtsmiddel om vrouwen te onderdrukken en de machtspositie van mannen in stand te houden. Denk in dit kader ook aan de heksenvervolgingen, die in praktijk vaak manieren waren om ‘lastige’ vrouwen - oftewel: zelfstandige, uitgesproken, autonome vrouwen - de mond te snoeren.
Hoewel Bella Baxter seks aangrijpt als middel om zichzelf en de wereld te leren kennen, gaan de mannen om haar heen tegenstribbelen zodra ze zich er té vrij door gaat voelen. Ik vind het extreem interessant hoe Bella middels haar haren refereert aan Maria Magdalena, wat in mijn ogen bevestigt dat de film met Bella’s karakter wil aantonen hoe seksualiteit nog altijd wordt gebruikt als manier om vrouwen te ondermijnen en onderdrukken, door het te framen als hun zwakte. Iets waarvan ze eigenlijk moet doen alsof het er niet is - laat staan dat ze er plezier of autonomie uit mag halen.
In Poor Things wordt Bella’s werk als sekswerker door mannelijke personages aangehaald als toonbeeld van Bella’s minderwaardigheid, terwijl Bella er geen kwaad in ziet. Voor haar is het niet alleen een middel voor zelfontwikkeling, maar verleent het inkomen haar ook zelfstandigheid. Door haar ongeconditioneerde blik biedt Bella in zekere zin een objectievere kijk op het werk. Als alle vrouwen in het bordeel gevraagd wordt op een rijtje te staan zodat een belangrijke klant zijn favoriet uit kan kiezen, vraagt Bella hem: “So, would you not prefer it if the women chose, as it would be a sign of enthusiasm toward you?”. De rolverdeling en machtsverhoudingen worden op scherp gesteld.

In dit kader vond ik een tweede referentie extra opvallend: een knipoog naar het beroemde schilderij Le déjeuner sur l’herbe van Édouard Manet (1863), in een picknick-scène in het park. Het schilderij van Manet was in zijn tijd erg omstreden, vanwege de naakte vrouw die samen met twee geklede mannen op een kleedje zit en de toeschouwer rechtstreeks aankijkt. Ze is geen historisch of mythologisch figuur, maar een alledaagse vrouw, in een openbare ruimte. Het contrast van haar naaktheid naast de twee netjes aangeklede mannen, roept nog steeds veel vragen op over de machtsverhoudingen tussen man en vrouw. Hoewel Bella Baxter in deze scène wel aangekleed is, neemt zij zowel op het kleedje als binnen de film precies dezelfde rol in als de vrouw op het schilderij - van degene die pijnlijk inzichtelijk maakt hoe de macht écht verdeeld is.
Beyoncé


Het nieuwe album van Beyoncé, Cowboy Carter, fascineert me mateloos. Niet per se vanwege de muziek, maar des te meer vanwege de bijbehorende foto’s. De album cover deed mij direct denken aan beelden die ik eerder had gezien. Ik dook in de Atlas Van Stolk, de collectie waar ik werk als conservator, en vond twee afbeeldingen van de Nederlandse Maagd die sterke overeenkomsten vertonen met de foto’s die bij het album horen. In het album manifesteert Beyoncé zichzelf in de lange traditie van countrymuziek, maar ze onderzoekt en bevraagt het genre en de bijbehorende geschiedenis ook. Met haar foto’s doet ze hetzelfde: door ons een alternatief te bieden voor de witte, anonieme vrouw die we (in het westen) gewend zijn te zien in zulke afbeeldingen, biedt ze een nieuw perspectief.
Echter, de foto’s doen me ook denken aan beelden die we kennen van opstanden en revoluties. De Franse Revolutie bijvoorbeeld, maar ook opstanden tegen koloniale regimes. Ik ben dus nog niet klaar met denken en onderzoeken - maar voor nu spreken de afbeeldingen voor zich.
Lees het bericht op de Atlas Van Stolk Instagram hier.
Starface
In de vorige editie van deze nieuwsbrief eindigde ik mijn ‘Bespiegelingen over vies en lelijk zijn’ met Starface: pimple patches in de vorm van gekleurde sterren, die zelfs beroemdheden als Justin Bieber en Florence Pugh op hun gezicht plakken. Hoewel ik de filosofie van het merk erg verfrissend vind, is de sticker zelf alles behalve nieuw. In onderstaande Instagram-post legt Bianca du Mortier, voormalig Conservator Kostuum van het Rijksmuseum, haarfijn uit hoe vrouwen sinds ca. 1660 al zulke vormpjes op hun gezicht plakken om onzuiverheden te verbergen. Een mini-leestip dus! Klik erop om haar tekst te lezen.
Dit was het voor nu - laat me vooral weten waar jij kunst in het wild ben tegengekomen! Vergeet ook niet om je (gratis) te abonneren op deze nieuwsbrief via onderstaande knop. Dan verschijnen de volgende edities automatisch in je inbox.
This slaps