Een Trojaans paard op TikTok? De Italian Brainrot-kwestie
Wat de raarste social media-trend van het moment zegt over onze beeldverslaving - een kunsthistorisch perspectief
Hallo en welkom in een nieuwe editie van Lekker Kijken! Hier deel ik mijn alledaagse observaties als kunsthistoricus, zodat jij straks ook meer ziet. Van Rembrandt-schilderijen tot TikTok-memes. Voordat we in het duizelingwekkende onderwerp van vandaag duiken, deel ik alvast een paar tips voor tentoonstellingen met je. Sommige zal ik hier binnenkort uitgebreider bespreken, maar dan kun je ze alvast bekijken voordat ze weg zijn!
Kosmos toont, door een combinatie van hedendaagse kunst en wetenschapsgeschiedenis, de betekenis van het heelal voor de mens. Een prikkelende combinatie zoals eigenlijk alleen Teylers Museum dat kan. Te zien t/m 29 juni.
De mooiste tentoonstelling die ik in tijden zag: Edvard Munch Portraits bij de National Portrait Gallery in Londen. Je moet er wel de Eurostar voor pakken, maar daar krijg je een overweldigend mooi en persoonlijk overzicht van deze waanzinnig veelzijdige kunstenaar voor terug. Te zien t/m 15 juni.
En als je dan toch in Londen bent, zijn de volgende tentoonstellingen ook zeer de moeite waard: de serie Giacometti: Encounters in de Barbican, Grayson Perry: Delusions of Grandeur bij The Wallace Collection en Cecil Beaton’s Garden Party, met tentoonstellingsontwerp door Luke Edward Hall, bij het ondergewaardeerde Garden Museum.
Als je gaat - veel kijkplezier en laat me weten wat je ervan vond!
Verder ben ik op Instagram met een nieuw experiment begonnen waar ik elke week een outfit + kunstwerk plaats, dus mocht je het leuk vinden om dat te volgen (en dagelijks ook andere kunstupdates van me te krijgen), volg me dan vooral op @iesheijne. En dan nu door met het onderwerp van deze week.
Het begon met een filmpje waar ik niks van begreep, maar toch herhaaldelijk naar bleef bekijken: een aandoenlijke vrouw moet telkens kiezen tussen twee afbeeldingen. Op de afbeeldingen zijn bizarre wezens te zien die ik niet kan plaatsen, maar toch spreken ze tot de verbeelding. Hun namen blijven hangen, ze spoken rond in mijn hoofd, en niet veel later ook in mijn Instagram-algoritme. Ik heb het over Tralalero Tralala, een haai met benen die blauwe Nikes draagt. Een neusaap-boom met gigantische voeten, genaamd Brr Brr Patapim. En Chimpanzini Bananini die, inderdaad, een kruising tussen een chimpansee en een banaan is.
De personages maken deel uit van de Italian brainrot trend die sinds kort social media overneemt. De absurde afbeeldingen zijn overduidelijk AI-gegenereerd, elk karakter is een soort dier-object-menshybride en heeft een enigszins Italiaans klinkende naam. Hun gedaante duikt telkens in een nieuw format of meme op, maar ze zien er altijd hetzelfde uit. Ze zijn ‘Italian’ omdat de trend in Italië begon, en ‘brainrot’ slaat op waar ze voor staan: de totale leegte en oppervlakkigheid van steeds meer AI-gegenereerde social media-content.
De term ‘brain rot’ werd in 2024 bekroond tot Oxford Word of the Year en wordt door hen gedefinieerd als “the supposed deterioration of a person’s mental or intellectual state, especially viewed as the result of overconsumption of material (now particularly online content) considered to be trivial or unchallenging. Also: something characterized as likely to lead to such deterioration”. Het wordt gebruikt om zorgen te uiten over de grootschalige consumptie van (social media) content van lage kwaliteit. De eerste keer dat het woord ooit gebruikt werd was in 1854 door Henry David Thoreau in zijn boek Walden, waar hij schrijft “While England endeavours to cure the potato rot, will not any endeavour to cure the brain-rot – which prevails so much more widely and fatally?” waarmee hij de simplistische manier van denken in de maatschappij bekritiseerde, omdat mensen volgens hem niet meer in staat waren tot omgaan met complexe ideeën.
De bizarre Italiaanse wezens doen me denken aan de vreemde monsters en mens-dierhybrides die de schilderijen van Jheronimus Bosch en Pieter Brueghel de Oude bevolken. Ik denk niet dat Italian brainrot hier direct op geïnspireerd is. Wel hebben de vreemde figuren nog steeds dezelfde werking. Ze lijken op het eerste gezicht betekenisloos omdat ze zo onzinnig zijn, maar eigenlijk kaarten ze daarmee juist de kernboodschap aan: zonde, dwaasheid en demonen bij Bosch en Brueghel, brainrot bij de Italiaanse memes. Tegelijkertijd doen ze totaal het tegenovergestelde: waar de wezens van Bosch en Brueghel worden gezien als het toppunt van creativiteit en fantasie, worden de AI-beelden juist gezien als dieptepunt van een gebrek aan menselijk verbeeldingsvermogen.
De AI-afbeeldingen zijn een uiting van ‘slop’ waar we in allerlei hoedanigheden steeds vaker mee te maken krijgen. In een artikel in de New York Times wordt slop beschreven als “what we now call the uncanny stream of words and photos and videos that artificial intelligence spits out, images that are often close enough to our reality to be believed at first glance, but then set off a tiny alarm of unreality.” Maar we zien slop niet meer alleen in de vorm van AI-afbeeldingen: het is ook de snelle, smaakloze lunch die je ergens afhaalt of de fast fashion waardoor iedereen dezelfde beige kleding draagt. “Unsatisfying yet in endless supply”. Het doet wat het moet doen, maar mist elke vorm van menselijke creativiteit of verbeelding, waardoor het je niet verrijkt.
Italian Brainrot memes zijn een ultiem symbool van die leegte. Maar dat is juist waarom ze zo goed werken: ze maken optimaal gebruik van hetgeen ze bekritiseren, doordat ze er zo extreem AI-gegenereerd uitzien. Ze confronteren de kijker met de onzinnige ‘brainrot’ waaraan ze dagelijks blootgesteld worden. Ze vormen een overvloed van AI-gegenereerde content die zo duidelijk nergens op slaat, zo duidelijk ‘slop’ is, maar toch vind je het grappig. Daardoor ga je als kijker ineens ook vraagtekens zetten bij de andere belachelijke dingen waar je dagelijks naar kijkt, die ongemerkt je aandacht en tijd opslokken. De Italian brainrot-memes zitten in de perfecte sweet spot van zelfspot en oprechte vermakelijkheid. Het bedient je van beide: je kunt er lekker om lachen, maar je ook goed voelen over jezelf, omdat je je in elk geval bewust bent van je ‘brain rot’. Maar je bevindt je wel meteen op het hoogtepunt van brain rot, met die belachelijke Tralalero Tralala. Toch best gênant.
Het is leuk hoe vorm (het AI-beeld) en inhoud (kritiek op brainrot) hier samenkomen en elkaar versterken. Soms is het medium hetgeen wat het verhaal vertelt, en dit is krachtig omdat het je als toeschouwer niet alleen laat nadenken, maar ook laat voelen wat de boodschap is. Wat ik hier zelf altijd een waanzinnig voorbeeld van vind is het schilderij Twee volgelingen van Cadmus verslonden door een draak van Cornelis Cornelisz. van Haarlem uit 1588. Eén klodder rode verf wordt hier een bloeddruppel, een paar losse streken verf vormen samen de rafels van een stuk afgescheurde huid. Het verhaal wordt verteld door de verf en de individuele verfdruppels die op het doek nog te zien zijn, maar die nu de gedaante van huid, bot en bloed aannemen. Daardoor voel je de gruwelijkheid van het verhaal als je voor dit schilderij staat. Dat is heel anders dan als de betekenis op verhalende wijze wordt uitgebeeld door personages of symbolen. De eigenschappen van de verf worden optimaal benut. Bij Italian brainrot gebeurt hetzelfde: de afbeeldingen leggen niet uit wat brainrot is, maar confronteren je met brainrot in de vorm van afstotelijke AI-plaatjes. En dat werkt, omdat ze zo overduidelijk niet proberen te verhullen dat ze AI-gegenereerd zijn, maar dit juist omarmen.
Daarom laten Tung Tung Sahur en Ballerina Cappuccina, ook bij mij, een vieze nasmaak achter. Voel ik me dan geen loser omdat ik hier een hele nieuwsbrief aan heb gewijd? Oh, zeker wel. Maar toch doe ik het. We zien dagelijks tienduizenden afbeeldingen, en de Italian brainrot-case vind ik veelzeggend over onze omgang met al die beelden. Is Italian brainrot een nieuw hoofdstuk in de kunstgeschiedenis? Gaat deze trend ons redden van brainrot? Ik denk dat het antwoord op beide vragen is: nee. Maar toch geeft het me, op een gekke manier, hoop. De bizarre Italiaanse schepsels kaarten het probleem van brainrot precies aan op de plek waar mensen er het meeste aan leiden. Als een soort Trojaans Paard stormt het de TikTok-arena binnen, om gebruikers daar te confronteren met hun eigen beeldverslaving. En dat kan ik alleen maar toejuichen.
Bedankt voor het lezen en tot snel weer! Als je mijn nieuwsbrief leuk vindt, maak je me enorm blij door deze met anderen te delen. Of, als je nog niet geabonneerd bent, doe dat dan (gratis) via de knop hieronder om Lekker Kijken voortaan automatisch per e-mail te ontvangen.